Tuesday 6 August 2024

गुरुदेव श्रृंखला

श्री रामानन्द सम्प्रदाय का गुरु-परम्परा (गुरु-श्रृंखला)

1. श्री राम:

   - श्री राम ने श्री जानकी जी को षडाक्षर श्री राम मंत्र (रां रामाय नमः) प्रदान किया।

   - जानकी जी ने यह मंत्र श्री हनुमान को दिया।

   - श्लोक: 

     इममेव मनुं पूर्व साकेतपतिर्मामवोचत् अहं हनुमते मम प्रियाय प्रियतराय । 

     स वेद वेदिने ब्रह्मणे स वशिष्ठाय स पराशराय । 

     स व्यासाय । स शुकाय इत्येषोपनिषत् । इत्येषाग्रह्मविद्या ।

     (अथर्ववेद शाखा मैथिली महा-उपनिषद अध्याय 1)

2. श्री जानकी (सीता जी):

   - उन्होंने श्री हनुमान को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोक:

     इममेव मनुं पूर्व साकेतपतिर्मामवोचत् अहं हनुमते मम प्रियाय प्रियतराय । 

     स वेद वेदिने ब्रह्मणे स वशिष्ठाय स पराशराय । 

     स व्यासाय । स शुकाय इत्येषोपनिषत् । इत्येषाग्रह्मविद्या ।

     (अथर्ववेद शाखा मैथिली महा-उपनिषद अध्याय 1)

3. श्री हनुमान:

   - श्री हनुमान ने श्री ब्रह्मा को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोकः

     ऐहिकेषु च कार्येषु महापत्सु च सर्वदा ॥

     नैव योज्यो राममन्त्रः केवलं मोक्षसाधकः ऐहिके समनुप्राप्ते मां स्मरेद् रामसेवकम् ॥

     यो रामं संस्मरेन्नित्यं भक्त्या मनुपरायणः ।

     तस्याहमिष्टसंसिद्ध्यै दीक्षितोऽस्मि मुनिश्वराः ॥

     वाञ्छितार्थं प्रदास्यामि भक्तानां राघवस्य तु सर्वथा जागरूकोऽस्मि रामकार्यधुरंधरः ॥

     (अथर्ववेद श्रुति राम रहस्य उपनिषद 4/10-13)

4. श्री ब्रह्मा:

   - श्री ब्रह्मा ने श्री वशिष्ठ को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोक:

     त्वत्तो वा ब्रह्मणो वापि ये लभन्ते षडक्षरम् ।

     जीवन्तो मन्त्रसिद्धाः स्युर्मुक्ता मां प्राप्नुवन्ति ते ।।

     मुमूर्षोर्दक्षिणे कर्णे यस्य कस्यापि वा स्वयम् ।

     उपदेक्ष्यसि मन्मन्त्रं स मुक्तो भविता शिव ।।

     (अथर्ववेद श्रुति राम उत्तर तापनीय उपनिषद 3.15/16)

5. श्री वशिष्ठ:

   - श्री वशिष्ठ ने श्री पराशर को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोक:

     तारकं मन्त्रराजं तु श्रावयामास ईश्वरः ।

     जानकी तु जगन्माता हनुमन्तं गुणाकरम् ।।

     श्रावयामास नूनं स ब्रह्माणं सुधियांवरम् ।

     तस्माल्लेभे वशिष्ठर्षिः क्रमादस्मादवातरम् ॥

     भूमौ हि राममन्त्रोऽयं योगिनां सुखदः शिवः ।

     एवं क्रमं समासाद्य मन्त्रराजपरम्परा ॥

     (श्री वाल्मीकि संहिता अध्याय 2 श्लोक 33- 35)

6. श्री पराशर:

   - श्री पराशर ने श्री वेदव्यास को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोक:

     पराशराय रामस्य मन्त्रं मुक्तिप्रदायकम् ।

     स वेदव्यासमुनये ददावित्थं गुरुक्रमः ॥

     वेदव्यासमुखेनात्र मन्त्रो भूमौ प्रकाशितः ।

     वेदव्यासो महातेजः शिष्येभ्यः समुपादिशत् ।।

     (श्री अगस्त्य संहिता, अध्याय 8, श्लोक 3-4)

7. श्री वेदव्यास:

   - श्री वेदव्यास ने श्री शुकदेव को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोक:

     इममेव मनुं पूर्व साकेतपतिर्मामवोचत् अहं हनुमते मम प्रियाय प्रियतराय । 

     स वेद वेदिने ब्रह्मणे स वशिष्ठाय स पराशराय । 

     स व्यासाय । स शुकाय इत्येषोपनिषत् । इत्येषाग्रह्मविद्या ।

     (अथर्ववेद शाखा मैथिली महा-उपनिषद अध्याय 1)

8. श्री शुकदेव:

   - श्री शुकदेव ने महर्षि बौधायन (पुरुषोत्तमाचार्य) को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोक:

     शुकदेवं गुरुं नत्वा श्रीमद्व्यासं च राघवं ।

     रामायणरहस्यं हि सद्बोधाय ब्रवीम्यहम् ॥

     (महर्षि बौधायन, श्री रामायण रहस्य)

9. महर्षि बौधायन:

   - महर्षि बौधायन ने श्री गंगाधराचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

   - श्लोकः

     सीतानाथ समारंभाम् बादरायण मध्यमाम्।

     बोधायनाख्य गुर्वन्तां वन्दे गुरु परम्पराम् ॥

     (महर्षि बौधायन, सधन दीपिका मंगलाचरण)

10. श्री गंगाधराचार्य:

    - श्री गंगाधराचार्य ने श्री सदानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      गङ्गाधरं गुरुं नत्वा बोधायनं च राघवम्।

      अहं करोमि वेदान्त्सारस्तवं सुखावहम् ॥

      (श्री सदानंदाचार्य, वेदांत सार-स्तव)

11. श्री सदानंदाचार्य:

    - श्री सदानंदाचार्य ने श्री रमेश्वरानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      सीतानाथं नमस्कृत्य सदानन्दं गुरुं तथा ।

      सत्प्रबोधामृतं कुर्वे प्राणिमृत्योर्विनाशकम्॥

      (श्री रमेश्वरानंदाचार्य, सत्प्रबोधामृत)

12. श्री रमेश्वरानंदाचार्य:

    - श्री रमेश्वरानंदाचार्य ने श्री द्वारानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      व्यासं बोधायनं रामं नत्वा रामेश्वरं गुरुम् ।

      तत्त्वावबुद्धये कुर्वे प्रश्नोत्तरावलीं शुभाम्॥

      (श्री द्वारानंदाचार्य, प्रश्नोत्तर रत्नावली)

13. श्री द्वारानंदाचार्य:

    - श्री द्वारानंदाचार्य ने श्री देवानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      कुर्वे बोधायनं नत्वा द्वारानन्दं गुरुं तथा ।

      सदाचारप्रबोधाय सदाचारप्रदीपिकाम् ॥

      (श्री देवानंदाचार्य, सदाचार प्रदीपिका 

14. श्री देवानंदाचार्य:

    - श्री देवानंदाचार्य ने श्री श्यामानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      सीतानाथं नमस्कृत्य देवानन्दं गुरुं तथा।

      प्रपन्नानां हितायेयं नवरत्नी विधीयते ॥

      (श्री श्यामानंदाचार्य, नवरत्नी मंगलाचरण)

15. श्री श्यामानंदाचार्य:

    - श्री श्यामानंदाचार्य ने श्री श्रुतानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोकः

      रामं बोधायनं व्यासं गुरुदेवं प्रणम्य च।

      श्रुतिवेद्यस्तवं कुर्वे श्रौतरामस्य तृप्तये॥

      (श्री श्रुतानंदाचार्य, श्रुतिवेद्य स्तव)

16. श्री श्रुतानंदाचार्य:

 श्री श्रुतानंदाचार्य ने श्री चिदानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोकः

      धर्मकीत्तर्यादयो बौद्धा येन वादे निराकृताः।

      तं गुरुं श्रीश्रुतानन्दं वन्दे बोधमहोदधिम् ॥

      नत्वा बोधायनं व्यासं तथा रामं परमेश्वरम्।

      कुर्वे प्रमयेबोधाय प्रमेयोद्देश-भास्करम् ॥

      (श्री चिदानंदाचार्य, प्रमेयदेश भास्कर)

17. श्री चिदानंदाचार्य:

    - श्री चिदानंदाचार्य ने श्री पूर्णानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      गुरुं च राघवं नत्वा व्यासं बोधायनं तथा।

      रामभक्तिविवेकं हि कुर्वे भक्तिप्रदायकम्॥

      (श्री पूर्णानंदाचार्य, राम भक्ति विवेक)

18. श्री पूर्णानंदाचार्य:

    - श्री पूर्णानंदाचार्य ने श्री श्रीयानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      व्यासं बोधायानं ब्रह्म रामं नत्वा च सद्गुरुं।

      कुर्वे श्रौतार्थबोधाय श्रौतप्रमेयेन्द्रिकाम् ॥

      (श्री श्रीयानंदाचार्य, श्रौतप्रमेय चंद्रिका)

19. श्री श्रीयानंदाचार्य:

    - श्री श्रीयानंदाचार्य ने श्री हरीयानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      श्रियानन्दं गुरुं नत्वा रामं बोधायनं तथा।

      कुर्वे श्री चरममन्त्ररामायणं हि मुक्तिदम् ॥

      (श्री हरीयानंदाचार्य, चरम मंत्र रामायण)

20. श्री हरीयानंदाचार्य:

    - श्री हरीयानंदाचार्य ने श्री राघवानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      राघवेन्द्रं नमस्कृत्य हर्यानन्दं गुरुं तथा ।

      कुर्वे मङ्गलमालां श्रीराघवेन्द्रस्य तुष्टये ॥

      (श्री राघवानंदाचार्य, राघवेंद्र मंगल माला)

21. श्री राघवानंदाचार्य:

    - श्री राघवानंदाचार्य ने श्रीमद जगद्गुरु रामानंदाचार्य को मंत्र दीक्षा दी।

    - श्लोक:

      श्रीरामं जनकात्मजामनिलजं वेधो वशिष्ठावृषी योगीशं च पराशरं श्रुतिविदं व्यासं जिताक्षं शुकम्।

      श्रीमन्तं पुरुषोत्तमं गुणनिधिं गङ्गाधराद्यान्यतीन् श्रीमद्राघवदेशिकं च वरदं स्वाचार्यवर्यं श्रये ॥

      (श्री रामानंदाचार्य, गीता आनंद भाष्य)

22. श्री रामानंदाचार्य:

    - श्री रामानंदाचार्य ने विभिन्न वर्गों के लोगों को शिष्य बनाकर भक्ति आंदोलन को बढ़ावा दिया और धर्म का प्रचार किया।

    - श्लोक

      जगमंगल आधार भक्ति दसधा के आगर॥

      (श्रीभक्तमाल पद - ३६)

No comments:

Post a Comment